Dlaczego wyraz „skąd” piszemy właśnie tak? I dlaczego pisownia przyimków złożonych wygląda tak: „spod, sprzed”, a nie tak: „z pod, z przed”? Przecież na początku powinno być „z”. Jak napisać: „sponad” czy „z ponad”? A może oba sposoby są poprawne? A co z pisownią wyrażeń przyimkowych? Język polski nie jest najłatwiejszy, ale da się ogarnąć.
* * *
O pisowni przyimków złożonych wspominałam krótko w innym artykule (tu jest LINK), gdzie opisałam 10 najczęstszych błędów językowych popełnianych przez blogerów i copywriterów.
Dziś rozwijam temat i będzie bardzo konkretnie. Rozwiewam wątpliwości, jak pisać te trudne połączenia przyimków z innymi przyimkami a także z innymi częściami mowy.
Przyimki – co to za część mowy
Przyimki nie występują jako samodzielne wyrazy. Cóż znaczy samo „w” lub „na” bez rzeczownika obok? Przyimki zawsze występują z innym wyrazem: „do szkoły”, „na stole”, „z nim”.
Nie znaczy jednak, że są mało ważne. Bez nich nasz język nie byłby dość precyzyjny.
Na pytanie:
Gdzie są moje buty?
Można odpowiedzieć:
W szafce.
Pod szafką.
Na szafce.
I każda z tych odpowiedzi dokładnie wskazuje, gdzie znajdziemy zgubę. Jak widać przyimki doprecyzowują i znacznie przyspieszają naszą komunikację, bez nich ani rusz.
W mowie mają same zalety i nikomu chyba nie sprawiają problemów. Schody zaczynają się, gdy niektóre z nich trzeba zapisać. Całe szczęście nie wszystkie sprawiają nam problemy w pisowni. Te kłopotliwe są w mniejszości, choć jest ich całkiem sporo. Można wykuć na pamięć ich pisownię. Można też zrozumieć i w ten sposób zapamiętać. Osobiście polecam drugi sposób.
We współczesnej polszczyźnie przyimki, ze względu na pisownię, dzielimy na 3 grupy (wg sjp.pwn.pl).
- Przyimki złożone – jest ich niewiele, ale to one najczęściej sprawiają problemy.
- Wyrażenia przyimkowe – to największa grupa i z tymi raczej nie mamy problemów.
- Dawne połączenia przyimkowe, które dziś są zrostami – tu często spotykamy błędną pisownię; dodatkową trudnością jest to, że można je pisać dwojako, w zależności od znaczenia w zdaniu.
Pisownia przyimków złożonych
Przyimki złożone, jak nazwa wskazuje, składają się z dwóch lub trzech przyimków prostych, które tworzą nowy wyraz i piszemy je zawsze łącznie.
Problemem jest tu nie tyle pisownia łączna, ile to, że często dźwięczna spółgłoska „z” zamienia się w wymowie na bezdźwięczną „s”. W języku polskim mamy wiele przykładów, gdy dochodzi do takiej zamiany (ubezdźwięcznienia) w wymowie.
Na przykład wyrazy:
gaz, chleb, paw
czytamy jako:
[gas, chlep, paf]
I mimo utraty dźwięczności w wymowie, zachowuje się pisownia liter, które odpowiadają spółgłoskom dźwięcznym (z, b, w).
Wielu Polaków ma świadomość, że przyimki złożone składają się co najmniej z dwóch przyimków prostych.
z + pod —> spod
z + przed —> sprzed
z + po + za —> spoza
z + po + między —> spomiędzy
z + po + nad —> sponad
I pewnie dlatego, pamiętając o zasadzie, która mówi, że zachowujemy pisownię „z” mimo wymowy „s” w innych wyrazach, również w przyimkach złożonych chcą zastosować tę zasadę.
Przyimków złożonych w języku polskim jest naprawdę niewiele. Można się ich nauczyć lub zapamiętać prostą zasadę.
Przyimki złożone zawsze piszemy zgodnie z wymową i łącznie, np.:
ponad, popod, poprzez, spod, spomiędzy, sponad, spoza, sprzed, znad, zza.
Zasada dotyczy oczywiście połączeń przyimka „z” z resztą wyrazu.
(Nie dotyczy znajdującej się na końcu litery „d” – ona nie zamienia się w pisowni w literę „t”, mimo że tak wymawiamy.)
Ale żeby nie było tak łatwo, mamy tu również wyjątek. Jest nim ostatni z podanych powyżej przykładów. Można spotkać zapis „sponad” ale też „z ponad„. I oba mogą być poprawne, jeśli zostały prawidłowo użyte w danym kontekście.
Przykłady:
Spojrzał na mnie groźnie sponad grubych okularów.
Z ponad trzydziestu uczniów w klasie, tylko sześciu przyszło dziś na zajęcia.
W drugim przykładzie „z ponad” jest dookreśleniem liczebnika, znaczy „z więcej niż” i w tym znaczniu piszemy owe przyimki rozłącznie, a „z” nie zamienia się w „s”.
Pisownia wyrażeń przyimkowych
Wyrażenia przyimkowe są połączeniami przyimków (prostych lub złożonych) z innymi częściami mowy. Najczęściej z rzeczownikami, ale też z zaimkami, przysłówkami i liczebnikami.
Takie połączenia zawsze piszemy rozłącznie z rzeczownikiem lub inną częścią mowy.
Przykłady wyrażeń przyimkowych, w których najczęściej spotyka się błędny zapis:
bez wątpienia, beze mnie,
mimo to,
na co dzień,
nade mną, nade wszystko,
poza tym,
spod stołu, spode łba,
sprzed szkoły, sprzede mnie,
w ogóle, w czas (w porę), w przód (do przodu),
za granicą, za mąż, za to,
ze mną,
znad morza
Pisownia dawnych połączeń przyimkowych, które dziś są zrostami
Wiele przyimków połączyło się dawno ze sobą i tworzą zrosty wyrazowe. Niektórych spośród nich używamy dziś bardzo rzadko. Są też używane na co dzień tak często, że nie myślimy o nich jak o zrostach kilu wyrazów.
Przykłady:
dlaczego, dlatego, dopóki, doprawdy, dotąd, dotychczas, nadal, nadaremnie, nadto, naprawdę, naprzeciwko, naprzód, naraz, nareszcie, natomiast, natychmiast, nawet, nawzajem, nazbyt, nieomal, niespełna, omal, oto, otóż, pojutrze, pokrótce, pomału, ponadto, popojutrze, pośrodku, powoli, przedtem, przedwczoraj, wbrew, wcale, wkoło, wówczas, wprawdzie, wprost, wraz, wręcz, wstecz, wszerz, wtem, wzdłuż, wzwyż, zaledwie, zanadto, zanim, zapewne, zaraz, zarazem, zarówno, zatem, zazwyczaj, znienacka, znowu, zresztą.
Oczywiście jako zrosty muszą być pisane łącznie.
Czasem spotykamy rozłączną pisownię powyższych przyimków. Mamy z tym do czynienia, gdy połączenie przyimków nie jest zrostem. Wtedy piszemy je rozłącznie.
Ale skąd mamy wiedzieć, kiedy jest to zrost, który piszemy łącznie, a kiedy to nie jest zrost i piszemy rozdzielnie? Podobnie, jak w przykładzie przyimków „sponad” lub „z ponad” zależy to od kontekstu.
Przykłady:
1 – „dlatego” czy „dla tego”
Jestem chory, dlatego nie mogę pójść na wykłady.
Dla tego studenta była to bolesna lekcja pokory.
2 – „naprawdę” czy „na prawdę”
Zastanawiam się, czy naprawdę tak było.
Nie masz co liczyć na prawdę, on najczęściej ściemnia.
Jak widać, kontekst użycia powyższych przyimków jest dość łatwy do rozszyfrowania i nie powinniśmy mieć problemów z łączną lub rozłączną pisownią, gdy zapamiętamy, że zrosty piszemy łącznie.
Przyimków, które sprawiają nam problemy jest całkiem sporo. Piszę to z pełną odpowiedzialnością, bo często czytam różne blogi, na których można to zaobserwować.
Jak uniknąć takich błędów na blogu
Co można zrobić, aby unikać takich wpadek na swoim blogu?
- Współpracować z korektorem/korektorką – co robią popularni blogerzy, którzy dbają o swój wizerunek.
- Pobrać i wydrukować ściągę, jaką przygotowałam dla moich czytelników, którzy zmagają się z nieszczęsnymi przyimkami, a nie chcą płacić za korektę swoich tekstów.
Postanowiłam ułatwić pracę blogerom i blogerkom, którzy chcą poprawić jakość swoich tekstów, nie popełniać tych drobnych, ale dość irytujących błędów i jednocześnie nie poświęcać mnóstwa czasu na szukanie pisowni w słownikach.
Mam dla Was proste i szybkie rozwiązanie: PDF, w którym na jednej stronie są ułożone przyimki i wyrażenia przyimkowe w kolejności alfabetycznej, abyś miał/miała je zawsze pod ręką. Dodatkowo na drugiej stronie dołączyłam przykłady zdań, które pokazują kontekst użycia pisowni łącznej lub rozdzielnej w problematycznych sytuacjach.
Z tą ściągawką w końcu skupisz się na kreatywnej pracy i unikniesz uciążliwego wertowania słowników.
Kliknij w guzik powyżej, pobierz PDF, wydrukuj i korzystaj zawsze, gdy piszesz artykuł.
* * *